دیسک کمر
اختلالات دیسک کمر یکی از شایع‌ترین علل درد شدید ناشی از مشکلات ناحیه کمر است. در این حالت، دیسک‌های موجود بین مهره‌های کمر فشار، ترمیم یا تغییر مکان می‌دهند که به احساس درد، تنگی و اختلالات حسی و عملکردی منجر میشود. مطابق آمار سازمان جهانی حدود 7.5 درصد مردم ایران مبتلا به کمر درد هستند و آماری بالغ بر 80 درصد افراد حداقل برای یکبار کمردرد را در عمر خود تجربه کرده اند. در این مقاله به عوامل دخیل در دیسک کمر، راه هایی برای تشخیص و روش های درمانی آن می پردازیم.
دیسک بین مهرهای کمر چیست؟
دیسک کمر یا همان دیسک فشاری، یک بخش از ساختار مهم ناحیه کمر است. ناحیه کمر شامل مجموعه 26 عددی از مهره ها است که به وسیلهٔ دیسک‌های بین مهرهای از هم جدا شده‌اند. دیسک‌های بین مهرهای عملکرد مهمی در انعطاف‌پذیری و حفظ استحکام ناحیه کمر دارند. و همچنین باعث عدم سایش بین مهره های کمر می شود. هر دیسک کمر شامل دو بخش اصلی است:
- بخش مرکزی(Nucleus Pulposus) : در بخش مرکزی، هسته‌ی نرم در داخل دیسک قرار دارد و از جنس مواد ژلاتینی است. این بخش از دیسک باعث ایجاد بازدهی و انعطاف‌پذیری در ناحیه کمر میشود. خاصیت ارتجاعی دیسک بین مهرهای بستگی به کافی بودن مقدار آب موجود در هسته مرکزی دارد.
- بخش محیطی (Annulus Fibrosus) : بخش محیطی ، لایهٔ بیرونی دیسک کمر است که به دور هسته ی مرکزی قرار دارد که از مواد کلاژنی تشکیل شده است. این لایه دارای ساختار حلقه‌ای است و وظیفه حفظ استحکام و پایداری دیسک را بر عهده دارد.
هنگامی که این دیسک بین مهرهای بنابه دلایلی آسیب ببیند یا دچار بیرون زدگی بشود بنا به سایش بین مهره ها درد بسیار زیادی در ناحیه کمر فرد احساس می شود. بیشترین موارد بیرون زدگی یا آسیب دیسک بین مهرهای ناحیه کمری، در دیسک‌های L4-L5 و L5-S1اتفاق می‌افتد که با فشار بر روی ریشه‌های عصبی L5 و S1 همراه می‌گردد.
علل ایجاد دیسک کمر
دیسک کمر به دلایل مختلفی میتواند ایجاد بشود. یکی از رایج ترین علل دیسک کمر بالا رفتن سن و تغییرات مربوط به سن می باشد. که معمولا بعد از سی و پنج سالگی رخ میدهد. به دلیل افزایش سن غضروف های موجود در بین دیسک ها به مرور زمان خشک میشوند و هسته مرکزی، بخش محیطی را پاره میکند و از آن بیرون میزند.
بعد از بیرون زدگی روی اعصاب نخاعی فشار وارد میکند و باعث حس درد در ناحیه کمر می شود، از دیگر عوامل مؤثر در ایجاد دیسک کمر میتوان به آسیب دیدن دیسک ها در اثر ضربه یا فشار نام برد که باعث ترک یا پاره شدن لایه خارجی دیسک می شود که باز هم باعث ایجاد درد ناحیه ی کمر میشود. دیسک هایی که در سنین کمتر به وجود میآیند میتوانند ناشی از فشار بیش از حد حین انجام کارهای بسیار سنگین مثل ورزش وزنه برداری، سوانح رانندگی و پرت شدن از بلندی اشاره کرد.
علائم بالینی دیسک کمر
علائم بالینی دیسک کمر ممکن است متنوع باشد و به عوامل مختلفی مانند محل و شدت آسیب، فشار بر روی اعصاب و نواحی مجاور و وضعیت عمومی فرد بستگی داشته باشد. در ادامه، برخی از علائم شایع دیسک کمر را ذکر می‌کنم:
- درد کمر: درد قسمت پایین کمر (لومبار) یکی از علائم اصلی دیسک کمر است. ممکن است درد به صورت تیره‌ای شدید درناحیه کمر شروع شود و به سمت پا یا بازوها تاب‌آوری کند.
- درد شدید در پاها یا بازوها: فشار بر روی اعصاب کمری میتواند منجر به درد شدید در مناطق پایین‌تر کمر (رادیکولوپاتی) شود. این درد معمولاً در یک طرف بدن احساس میشود و ممکن است همراه با ضعف عضلانی، تنمور عضلانی یا کاهش حس باشد.
- سستی عضلات: فشار بر روی اعصاب کمری میتواند منجر به ضعف عضلاتی شود که به دلیل کاهش ارتباط عصبی با عضلات ایجاد میشود. این سستی عضلات میتواند باعث مشکلات در حرکت، تعادل و کارکرد عضلات شود.
- تنگی عصبی (نوروپاتی): فشار بر روی اعصاب کمری ممکن است باعث تنگی و تحریک عصب‌ها شود که به تنش و درد در طول مسیر عصبی و مناطق مربوطه (مانند ران، پا، شانه یا بازو) منجر میشود.
- تحریک عصبی: فشار بر روی عصب‌ها میتواند باعث تحریک عصبی شود که میتواند به علائمی مانند شلیک‌شدن، سوزش، خزش و تهی‌شدن در نواحی مربوطه منجر شود.
- درد در پا: درد در پایین کمر که به علت فشار به عصب سیاتیک است و با درد در پا همراه است.
مهم است بدانید که علائم بالینی دیسک کمر میتواند در هر فرد متفاوت باشد و برای تشخیص دقیق و درمان مناسب، مشاوره پزشکی حائز اهمیت است.
روشهای تشخصی برای دیسک کمر
برای تشخیص دیسک کمر، پزشک از روشهای مختلفی استفاده میکند. در ادامه، برخی از روشهای تشخیصی رایج برای دیسک کمر را ذکر می‌کنیم:
- مصاحبه و بررسی بالینی: پزشک ابتدا مصاحبه جامعی با شما انجام میدهد تا علائم و نشانه‌های شما را بررسی کند. او ممکن است سوالاتی درباره دردها، علائم جانبی، تاریخچه پزشکی و فعالیت‌های روزمره شما پرسیده و بررسی فیزیکی دقیقی از ناحیه کمر انجام دهد.
- تصویربرداری: تصویربرداری با استفاده از رادیوگرافی، رزونانس مغناطیسی (MRI) و توموگرافی کامپیوتری (CT scan) میتواند به تشخیص دیسک کمر کمک کند. MRI بیشترین دقت را در تصویربرداری دیسک کمر دارد و اطلاعاتی درباره مکان، اندازه و وضعیت دیسک‌های کمری ارائه میدهد. CT scan نیز میتواند تصاویر مفصل‌تری از استخوان‌ها و دیسک‌ها در اختیار قرار دهد.
- آزمایش‌های تشخیصی: پزشک ممکن است برخی از آزمایش‌های تشخیصی مانند آزمایش خون، آزمایش امواج الکترومیوگرافی (EMG) و آزمایش عصب‌شناسی انجام دهد. این آزمایش‌ها میتوانند به تشخیص تحریک و آسیب عصب‌ها و عضلات کمک کنند.
- آزمایش‌های تجربی: در برخی موارد، پزشک ممکن است آزمایش‌های تجربی مانند آزمایش دیسکوگرافی، آزمایش مهره‌گذاری (Myelogram) و آزمایش سیستروگرافی را انجام دهد. این آزمایش‌ها با استفاده از مواد رنگی و تصاویر تشدید شده، به تشخیص دقیق‌تر دیسک کمر کمک می‌کنند.
مهم است بدانید که تشخیص دیسک کمر نیاز به ارزیابی شخصی و دقیق توسط یک پزشک متخصص دارد. بنابراین، در صورتی که شما علائمی از دیسک کمر دارید، بهتر است به پزشک مراجعه کرده و تشخیص و درمان مناسب را از او دریافت کنید.
درمان دیسک کمر
در درمان دیسک کمر راه های متفاوتی وجود دارد. درصورتی که دیسک کمر در مرحله پیشرفته نباشد و درد زیادی نداشته باشد معمولا از درمان های غیر جراحی استفاده می شود. برخی از این درمان ها شامل: استراحت کوتاه یا بلند مدت، جلوگیری از فشار غیر ضروری به کمر، اصلاح در نحوه‌ی نشستن و اصلاح در نحوه خوابیدن است.
در این مرحله از دارودرمانی با استفاده از دارو های ضد التهابی مانند ناپروکسن و کورتون هایی مانند پرگابالین که به دلیل عوارض آنها در طولانی مدت انتخاب ارجح نیستند.علاوه بر این استفاده از پمادهای موضعی مانند روماتکس و پمادرهامین برای کاهش درد دیسک کمر توصیه میشود.
جراحی دیسک کمر
هنگامی که درد ناشی از دیسک کمر خفیف باشید نیازی به جراحی نداریم اما در برخی مواقع در صورت نترل نشدن و افزایش درد که ناشی ازفشار بر اعصاب نخاعی است که منجر به نقص عملکرد مثانه و روده و بروز بی‌اختیاری میشود مجبور به جراحی میشویم.
روش های جراحی دیسک به سه مدل صورت می گیرد :
- دیسککتومی: کلیه ی دیسک آسیب دیده به طور کامل برداشته می شود.
- لامینکتومی: در این روش هدف جراح ایجاد فضای بیشتر برای عصب نخاعی است تا از این طریق درد فرد کمتر بشود، جراح بخش لامینا را در این روش خارج میکند.
- خشک کردن مهره ها (فیوژن): در این روش جراحی، جراح دیسک را بر میدارد و مهره ها را به یکدیگر جوش می دهد، که باعث میشود ستون فقرات پایدار باشد و آسیبی به اعصاب وارد نشود.
8 راه جلوگیری از دیسک کمر
برخی از راه های جلوگیری از بروز دیسک کمر و حفظ سلامت آن عبارتند از:
- حفظ وزن سالم: حفظ وزن سالم و جلوگیری از چاقی میتواند فشار اضافه بر روی دیسک‌های کمر را کاهش دهد و خطر بروز دیسک کمر را کاهش دهد. تغذیه مناسب و فعالیت بدنی منظم به حفظ وزن سالم کمک میکند.
- استفاده از فنون درست برای برداشتن اشیا سنگین: هنگام برداشتن یا حمل اشیا سنگین، از فنون درست برایبرداشتن استفاده کنید. به جای خم شدن از کمر، از زانوها خم شده و با استفاده از عضلات پایینی بدن اشیا را بردارید.
- حفظ قوام عضلات پشتی: تقویت عضلات پشتی، به ویژه عضلات مربوط به ناحیه کمر، میتواند استحکام و پشتیبانی بیشتری به دیسک‌های کمری بدهد. ورزش‌هایی مانند استقامتی، آموزشی، ایروبیک و یوگا میتواند برای تقویت عضلات پشتی مفید باشند.
- حفظ فعالیت بدنی منظم: فعالیت بدنی منظم و ملایم میتواند عضلات را تقویت کند، انعطاف‌پذیری را افزایش دهد و به حفظ سلامت دیسک‌های کمر کمک کند. انتخاب فعالیت‌هایی مانند شنا، پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری و تمرینات استقامتی مناسب است.
- قرار دادن حد مطلوب بر فعالیت‌هایی که فشار زیادی بر دیسک‌های کمری می‌گذارند: فعالیت‌هایی مانند برخی ورزش‌های باضربه، بالابردن اشیا سنگین بیش از حد و حرکات نادرست و تنش‌زا بر روی کمر، باید به حداقل محدود شوند یا از آنها خودداری شود.
- استفاده از لوازم وسایل حمایتی: استفاده از لوازم حمایتی مناسب مانند صنداستفاده از لوازم حمایتی مناسب مانند صندلی‌های اداری با پشتی بالا و پشتیبانی لازم، تشک‌های مناسب برای خواب و استراحت، وسایل حمل و نقل با پشتیبانی مناسب (مانند کیف پشتی با تسمه شانه) میتواند به حفظ سلامت دیسک‌های کمری کمک کند.
- انجام تمرینات ایستاده و کششی: تمریناتی مانند کشش عضلات پشتی و کشش و تقویت عضلات شکمی و کمری میتواند عضلات را انعطاف‌پذیرتر کرده و فشار روی دیسک‌ها را کاهش دهد.
- کاهش استرس: استرس میتواند تنش عضلات را افزایش دهد و بر روی دیسک‌های کمری تأثیر منفی بگذارد. از روشهای مدیریت استرس مانند تمرینات تنفسی، مدیتیشن، یوگا و روشهای آرامش بخش دیگر استفاده کنید.
نکته مهم: همواره بهتر است قبل از انجام هرگونه تغییرات در رژیم زندگی یا شروع برنامه تمرینی، با پزشک مشورت کنید تا بهترین راهکارها و تمرینات متناسب با وضعیت شما را تعیین کند.
سوالات متداول
آیا دیسک کمر قابل پیشگیری است؟
تا حد زیادی بله. با حفظ وزن مناسب، انجام تمرینات ورزشی منظم، بلند کردن صحیح اجسام و داشتن وضعیت بدنی مناسب میتوان از بروز دیسک کمر پیشگیری کرد.
آیا دیسک کمر درمان قطعی دارد؟
در بسیاری از موارد، دیسک کمر با درمان‌های غیر جراحی بهبود می‌یابد. اما در برخی موارد، ممکن است درد به طور کامل از بین نرود.
آیا دیسک کمر باعث ناتوانی میشود؟
در اکثر موارد، دیسک کمر به ناتوانی منجر نمی‌شود و با درمان مناسب میتوان به زندگی عادی بازگشت.
آیا دیسک کمر مسری است؟
خیر، دیسک کمر مسری نیست.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر درد کمر شدید است، با فعالیت‌های روزمره تداخل دارد و یا با علائم دیگری مانند بی حسی یا ضعف همراه است، باید به پزشک مراجعه کنید.
